De naam Swerver of Zwerver werd enkele generaties lang gebruikt door mijn oudst bekende voorouders.
De Nederlandse woordenboeken en encyclopedieën geven als definitie voor het woord zwerver; een dakloze, iemand die geen vast verblijf heeft, landloper, schooier of armoedig persoon. Maar waarom gebruikten zij deze naam, die bij ons tegenwoordig vooral een negatieve betekenis oproept? Kwam de naam misschien ergens anders vandaan?
Wellicht vinden we een antwoord bij de Nederlandse Familienamenbank van het CBG. Zij hebben meer dan 320.000 familienamen opgenomen.
Volgens een volkstelling in 1947 had de familienaam Zwerver op dat moment 504 naamdragers. In 2007 waren dit er 843, waarvan het merendeel afkomstig was uit de provincie Friesland. De naam komt dus vrij weinig voor.
Als kenmerk stellen zij dat de familienaam Zwerver een beroepsnaam is. Dit lijkt in eerste instantie vreemd, maar een zoekopdracht in de zoekmachines van het internet geeft hiervoor mogelijk een verklaring.
Een maritieme oorsprong?
Uit onderzoek is gebleken dat veel personen die in de 17e en begin 18e eeuw de naam Swerver droegen, werkzaam waren in de maritieme sector. Men moet hierbij denken aan beroepen als loods, varensgezel, schipper, kapitein of andere ondersteunende functies. Ook bij de ‘Swervers’ uit onze stamboom blijkt er een verband te zijn met de zeevaart:
- Willem Claesz Backer, ook bekend als Willem Claesz Swerver, had naast zijn werkzaamheden als bakker ook een actieve rol als reder in een partenrederij, waarbij eigendom en exploitatie van een schip over meerdere personen verdeeld werd. In 1671 laten hij en zijn medereders een galjoot genaamd ‘het Witte Paert’ gelegen in het Nieuwe Diep, transporteren naar Huisduinen om deze daar te verkopen.
- Pieter Claesz Swerver was in 1674 een vletterman, iemand die met een geroeide boot in de haven vletwerk verrichtte, zoals hulp bij het aanleggen van schepen en het beleggen van trossen. Ook werden vletterlieden ingezet bij de walvisvaart, zoals het achtervolgen van de walvis en het in goede positie manoeuvreren van de sloep voor de dodelijke harpoenworp.
- Cornelis Jansz Bakker, ook bekend als Cornelis Jansz Swerver, vestigde zich in Huisduinen, waarvan de bewoners werkzaam waren in de visserij of schepen loodsten door het Marsdiep, van en naar de wereldhaven Amsterdam. Ook werkten veel bewoners op de grote vaart: koopvaardij en walvisvaart. Van Cornelis Jansz Bakker is bekend dat zijn nakomelingen werkzaam waren als loods of als commandeur op de Groenlandvaart.
- Jan Claesz Swerver was in 1681 in het buitenland of overleden, wat vermoed dat ook hij werkzaam was in de zeevaart.
- Claes Jansz Swerver lijkt ook een band met Huisduinen te hebben. Hij huwde in 1682 met Volckje Jacobs, afkomstig van Huisduinen.
Zeevaarder, avonturier of kaper
Het woord swerver komt ook in de oude archieven van het VOC voor. Het wordt dan vaak gebruikt om een beroep of activiteit aan te duiden. zoals bij de bekende Engelse zeevaarder William Dampier (1651-1715). Hij was naast zeevaarder een avonturier en piraat, maar ook een ontdekkingsreiziger. Hij komt in diverse akten voor:
Seker relaas van eenen Christoffel Wagenaer van Riga, geweest sijnde constabel bij den Engelsen swerver William Dampier gedaen
Aldaar waren 36 Engelse van ’t volk van ‘den berugten swerver’ Willem Dampier komen te vervallen
In het boek ‘Oud Batavia – Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan der stad in 1919’, staat op pagina 397 vermeldt:
omstreeks 1700 hadden zij voor William Dampier, nooit een anderen naam meer over dan ‘den bekenden swerver’. Op avontuur uitgaan was onfatsoenlijk geworden en heette ‘swerven’.
Ook interessant om te vermelden is dat in 1674 een schip van Willem Claesz Backer door vier Franse ‘avonturiers’ werd aangevallen en meegenomen naar St. Malo, een berucht kapersnest in Frankrijk. Uit dit alles blijkt dat de woorden avonturier en kaper in de 17e eeuw min of meer in dezelfde context gebruikt werden.
We kunnen dus voorzichtig concluderen dat de naam Swerver staat voor iemand die over de zeeën zwerft, een zeevaarder of avonturier, of zelfs een kaper of piraat. Een maritieme oorsprong lijkt daarom voor de hand liggend.